دکتر تاجداری مدیر پژوهشی دانشگاه ولایت :
بحث توسعه صنعتی و بومی‌سازی تکنولوژی‌ها نیاز مهم کشور است
به مناسبت هفته پژوهش این بار به سراغ دکتر تاجداری مدیر پژوهش دانشگاه ولایت رفته ایم و گفتگویی با ایشان انجام دادیم که از منظر چشم شما می گذرد
وقت به خیر خسته نباشید، به عنوان مدیر پژوهشی دانشگاه بفرمایید وضعیت پژوهش را در جامعه امروز در سطح کلان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
عرض سلام دارم خدمت شما و همکاران محترم و سپاسگزارم از این فرصتی که در اختیار بنده قرار دادید. با توجه به تاکیدی که برنامه‌ریزان توسعه کشور و مسئولان امر در سال‌‌های اخیر بر امر پژوهش داشته‌اند، پیشرفت کشور از لحاظ تولید محتوی علمی بسیار چشمگیر بوده است. البته شاید وجه کمّی این رشد از وجه کیفی آن پررنگ‌تر بوده ولی اگر هزینه‌ای را که برای پژوهش در بودجه سالانه کشور ما تخصیص می‌یابد مقایسه کنیم با سطح هزینه‌هایی که در بودجه کشورهای توسعه یافته برای پژوهش در نظر می‌گیرند، خواهیم دید که عملکرد پژوهشگران ایرانی بسیار فراتر از تصور است. و به نظر من توقعات فراتر از این مبانی واقع‌بینانه‌ای ندارند و واقعیت این است که برای کار بهتر و نتایج کیفی‌تر باید خیلی بیشتر از این سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی شود.
به نظر شما چه مقدار از پژوهش‌های کنونی حوزه کارایی عملی دارد و خلاء‌ها را پر می‌کند؟
اصولاً اهداف پژوهشی با آنچه که عموم مردم از پژوهش و کاربرد‌های آن تلقی دارند متفاوت است. در جامعه تصور عمومی از نتیجه یک پژوهش، اختراع یک ابزار یا کشف یک پدیده جدید است که خب پژوهش‌ها لزوماً برای این دو امر انجام نمی‌شوند. اختراع نتیجه یک کار مهندسی است، ولی اهداف و خروجی پژوهش تولید علم و دانش بنیادین است. سپس علوم و دانش تولید شده در مراحل بعد در سطوح پایین‌تر برای پیشرفت مهندسی، برنامه‌ریزی‌ها و توسعه بهتر خدمات توسط مهندسین، پزشکان، مدیران و برنامه‌ریزان استفاده می‌شود. بنابراین در جواب سوال شما باید بگویم پژوهشگران در کشور ما کار خود را خوب انجام می‌دهند اما چالش اصلی در سطح پایین‌تر قرار دارد و آن بحث استفاده از دانش تولید شده است. در واقع اگر مشکلی هست آن مشکل عدم وجود پتانسیل کافی برای جذب علوم تولید شده است.
بفرمایید که آموزش و پژوهش چه رابطه‌ای با هم دارند و مقوله پژوهش در مباحث توسعه چه جایگاهی دارد؟
رابطه مستقیمی بین آموزش و پژوهش وجود دارد. برای انجام هر کار علمی نیاز به دانش و فهم عمیق از تمام جزئیات مسئله وجود دارد به طوری که فرد محقق علاوه بر مطالعه و تحقیق نیازمند کسب مهارت و تجاربی است که باید از طریق آموزش‌دیدن حاصل شود. فلسفه وجودی تحصیلات کارشناسی ارشد قبل از دوره دکتری و آموزش‌های تکمیلی برای دانشجویان دکتری برای همین هدف است.
اما در جواب قسمت دوم سوال شما و برای درک بهتر رابطه پژوهش و توسعه باید به رابطه سرمایه‌گذاری کشورها برای پژوهش و سطح توسعه‌یافتگی آن کشورها نگاه کرد. مثلاً کشور کره جنوبی 4.35 درصد، کشورهای فنلاند و ژاپن 3.5 درصد و کشورهای اتحادیه اروپا 2.2 درصد از درآمد ناخالص ملی خود را به امر پژوهش اختصاص داده‌اند. این یعنی کشورهایی توسعه بهتر و پایدارتری خواهند داشت که سرمایه‌گذاری بیشتری در امر پژوهش داشته باشند.
به عنوان سوال بعدی بفرمایید که پژوهش‌ها در حوزه علوم انسانی چه جایگاهی دارد؟
علوم انسانی و علوم طبیعی از پیداش بحث علم همواره در یک قالب انگاشته می‌شده‌اند و هیچکدام مقوله‌ای جدا از دیگری تصور نشده. اگر سرگذشت دانشمندان پیش از قرن ۱۹ میلادی مطالعه شود می‌بینیم هر آنکه فلسفه می‌خوانده در فیزیک و طب هم دستی داشته است، و برعکس آن هم صادق بوده است. اما در دوره معاصر به علت گستردگی دانش، علوم انسانی و علوم طبیعی به ظاهر از هم جدا شده‌اند اما ریشه و بنیاد یکسانی دارند. رنسانس فکری اروپا در قرن ۱۵ مدیون اختراع دستگاه چاپ و دسترسی عموم به دانش و اطلاعات است، و توسعه علوم انسانی در قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی بنیادی برای توسعه صنعتی و پیشرفت علوم طبیعی در قرن ۱۸ در اروپا بوده است. و این سلسله ادامه‌دار است یعنی همیشه وجود یکی مبنایی برای ظهور دیگری بوده است بنابراین علوم انسانی و علوم طبیعی هر دو داری یک بنیاد هستند و به انداره هم اهمیت دارند.
سوال بعدی من از شما این است که ارتباط پژوهش با فناوری چیست؟ آیا ظرفیت‌های پژوهشی دانشگاه ولایت از بالقوه به بالفعل تبدیل می‌شود؟
قسمت اول پرسش حضرتعالی را در سوالات قبلی جواب داده‌ام. اما در مورد ظرفیت‌های پژوهشی دانشگاه باید عرض کنم که دانشگاه ولایت همیشه خود پیش‌قدم بوده است و به طور مداوم از سازمان‌ها، ارگان‌ها و متولیان امور در شهر ایرانشهر درخواست داشته که با دانشگاه ارتباط برقرار کنند و از ظرفیت علمی اساتید و پژوهشگران در برنامه‌ریزی‌های خود استفاده کنند. جلساتی هم بعضاً با سازمان‌هایی مانند شهرداری، و فرمانداری گرفته شده و دانشگاه به طور مداوم آمادگی خود را برای این همکاری اعلام کرده است. اما وقوع این امر بستگی به میزان جدیت و پتانسیل ارگان‌های مذکور برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های پژوهشی دانشگاه دارد.
با توجه به تحریم‌هایی که کشور درگیر آن است و لزوم بومی‌سازی تکنولوژی‌های صنعتی، آیا در دانشگاه ما، پژوهش‌های صنعتی امسال افزایش یافته؟ و آیا پژوهش‌ها منجر به صنعتی‌سازی آنها هم شده است؟
بحث توسعه صنعتی و بومی‌سازی تکنولوژی‌ها نیاز مهم کشور است اما این که آیا متولی آن دانشگاه است یا خیر جای بحث دارد. به نظر من بیشتر از دانشگاه، این بدنه فنی و مهندسی در بخش صنایع خصوصی و دولتی کشور است که باید در این مسیر گام بردارند. دانشگاه‌ها می‌توانند در صورت وجود تقاضا برای موارد خاصی وارد عمل شوند و همکاری داشته باشند اما همانطور که پیشتر عرض کردم کار پژوهشگران تولید علم و کار مهندسین استفاده از آن است. شاید پارک‌های علم و فناوری در این زمینه بیشتر می‌توانند مفید باشند.
آقای دکتر تاجداری پارک‌های علم و فناوری مراکز تخصصی هستند، که به پرورش ایده‌ها کمک می‌کنند. نقش آن ها را در توسعه و رشد علمی جامعه چگونه می‌بینید؟
پارک‌های علم و فناوری می توانند نقش بسیار سازنده‌ای به عنوان بهره‌بردار از دانش و علوم تولید شده در دانشگاه داشته باشند. اغلب فعالین در پارک‌های علم و فناوری قشر جوان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هستند و عموماً انگیزه و انرژی زیادی برای پیشرفت و ثروت‌آفرینی دارند. پارک‌ها در جاهایی بسیار خوب عمل کرده‌اند ولی نقش آنها باید پایدار و طولانی باشد تا فرهنگ استفاده از امکانات پارک‌ها بیش از این نهادینه شود و نتایج طولانی مدت به ثمر نشینند. دوم اینکه هدف فعالیت پارک‌ها توانمندسازی و حمایت از نخبگان است و مزایای ویژه‌ای برای فعالین این پارک در نظر گرفته می‌شود و این بسیار مهم است که این امکانات به سمت پروژه‌ها و فعالیت‌های درست و ثروت‌آفرین هدایت شود.
میزان هماهنگی و همکاری دستگاه‌های اجرایی استان با مرکز دانشگاهی، پژوهشی و فناوری استان در چه حدی است؟
دستگاه‌های اجرایی هر کدام زیر‌مجموعه وزارتخانه جداگانه‌ای است و هر کدام شرح وظایف مشخصی دارد و برنامه‌ریزی‌های جداگانه‌ای برای خود دارند. به نظر من برای نحوه تعامل این دستگاه‌ها و سازمان‌ها در بهره‌بردای از ظرفیت‌های دانشگاه، در آیین‌نامه و شیوه‌نامه‌‌های آنها مسیرراه و دستورکار مشخصی وجود ندارد. گاهاً ابراز تمایل و علاقمندی‌هایی برای همکاری دیده می شود ولی چون نحوه این تعامل در ساختار این سازمان‌ها پیش‌بینی نشده است، نتیجه چندانی هم مورد انتظار نیست.
پیشنهاد مشخص جنابعالی در خصوص راه‌کارهای گسترش و تقویت واقع‌گرایانه و علمی صنعت و دانشگاه چیست؟
به نظر من استفاده از تجربیات موفق جهانی بهترین راه‌کار است. نباید با آزمون و خطا پیش رفت. همانطور که مبنای پژوهش فعالیت‌های موفق علمی پیشین است، در مورد ساختار مدیریت پژوهش و تحقیقات نیز این امر باید لحاظ شود. اگر یک پیشنهاد بخواهم عرض کنم آن تقویت انجمن‌های علمی و تخصصی در هر حوزه پژوهشی است که باید مسیر‌ها و اولیت‌های پژوهش را تبیین و تدوین کنند تا پژوهش‌ها تمرکز و اثربخشی بیشتری داشته باشند. و در عین حال پژوهشگران برای انجام پژوهش‌های مورد علاقه نیز آزاد باشند.
اکنون با توجه به توضیحات شما در خصوص پژوهش، برای تشویق دانشجویان به تدوین مقالات علمی چه پیشنهادی دارید.
اولین ضرورت مطالعه و افزایش دانش و فهم از مسئله است به طوری که این دانش به حدی برسد که بتواند دانشجو را به سطح قابل قبولی از درک و تجزیه و تحلیل پژوهش‌های پیشین برساند. هرچقدر بیشتر مطالعه صورت گیرد، و به اصطلاح محقق در زمینه کاری خود باسوادتر باشد، نتایج بهتری حاصل می‌شود. توصیه من مطالعه روزانه و مداوم و بارور کردن فکر و اندیشه قبل از انجام هر کار علمی است.
ضمن تشکر از شما حرف آخر و ناگفته‌ای هست می‌شنویم .
نکته آخر ضرورت آشنایی عموم مردم با فرهنگ پژوهش و پرداختن به آن است. پژوهش علاوه بر دست‌آوردهای علمی، باعث پختگی و ایجاد فکر و اندیشه‌های نو در شخص محقق خواهد شد. در واقع، فرهنگ پژوهش باعث ایجاد یک ساختار ذهنی می‌شود که در آن اشخاص در مواجهه و تعامل با دنیای اطراف از الگوی‌های تحلیلی بهتری استفاده می‌کنند. این یک خصیصه مهم رفتاری است و ترویج آن در فرهنگ جامعه باعث رشد آن جامعه خواهد شد.